Mustafa Shoqay, Fransiya Qazaqtari Jane Koshpendiler Filmi
MUSTAFA SHOQAYDIN TUVGAN KUNI ATAP OTILDI
Frantsiyada
Qazaq halqinin birtuvar memleket cane qogam qayratkeri, turki duniyesinin bedeldi perzenti Mustafa Shoqaydin tuvgan kunine baylanisti 7 qantarda (eski kuntizbe boyinsha, 25 celtoqsan kuni) Pariyc qazaqtari eske aldi. Eske aluv rasimi Mustafa Shoqaydin 1923-1941 cildari turgan Pariycdin Nocan Sur Marn qalashiginda songi turgan uyinin koshesine ornatilgan eskertkish taqtanin aldinda otkizildi.
Bul rasimge Frantsiyadagi qazaq madeniyeti cane alevmettik intimaqtastiq qogami murindiq boldi. Ogan Qazaqstannin Frantsiyadagi elshisinin orinbasari cane konsuvl Meliys Torekeldi mirza, Nocan Sur Marn qalashigi macilisinin depuvtati cane muracaydin diyrektori Metr Alen, qazaq qogami bastiginin orinbasari Yashar Dinsh, qogam hatshisi Abduvsamet Altay, qogamnin madeniyet cane din boliminin mengeruvshisi UVahap Turkoz qatisti.
Sonday-aq, ogan qogamnin saz ben biyden cavapti qizmetkeri Gulcan Bircan men shakirtteri de ules qosti. Eske aluv rasiminde Nocan Sur Marn qalashiginin depuvtati Metr Alen Shoqay turali soz soyledi. Qonaqtar eskertkishke gul shoqtarin qoydi. Soytip Frantsiyadagi qazaqtar, elinin tavelsizdigi, atamekeninin azattigi ushin kuresip tuvgan cerinen mindagan shaqirim shalgayda koz cumgan Shoqayga aldindagi mindetterin atqardi.
Bul arada ayta ketetin bir cayt, Frantsiya qazaqtari muni urdiske aynaldirgan. Olar cil sayin 25 celtoqsanda osi rasimdi qalt cibermey otkizuvde. Kornekti qayratker Mustafa Shoqaydi Pariycde eske alip curgen azamattarimizga min da bir algis.
Frantsiyadagi qazaq qogami men Nocan Sur Marn qalashiginin akimshiligi kelesi cili Shoqaydin tuvgan kunine oray arnayi shara otkizuv ushin kelisim casasti. Mine, Mustafa Shoqay turali Frantsiyadagi qandastarimiz osilaysha cumis istep catir.
Turkiyada
Osindagi tuvgandar da shama-sharqinsha qazaq halqinin uli perzentin Turkiyada tanistiruv barisinda cumis istep catir. 2002 cili ozimnin biraz cildan beri zerttep curgen Mustafa Shoqay turasindagi monografiyam Istambulda «Turkistan calini» degen atpen cariq kordi. Ortaligi Ankarada bolgan «Turik oshaqtari» atindagi madeniyet ortaligi bul kitapti turik castarinin oquvga tiyisti 100 kitaptiq tizimine qosip otir.
Tayav arada Mustafa Shoqayga arnap turik tilinde iynternet saytin ashuv da cosparlanip otir. Budan basqa, ar cerde tabila bermeytin «Yash Turkistan» curnalin 116 sandiq toliq ciynagina kez kelgen zerttevshi qol cetkizuvi ushin bir komp’yuvterlik bagdarlama casavdi da basshiliqqa alip otirmiz. Mine, bular Turkiya cumhriyatinda Mustafa Shoqayga qatisti istelip catqan sharalar.
Qazaqstanda
Al bul turgida qara shaniraq Qazaqstanda qanday sharalar qolga alindi desek, munda da qiruvar cumistar istelip catir. Bizdin Turkiyada cariq korgen enbegimiz qazaqshaga avdarilip, 2004 cili celtoqsan ayinda Almatida «Aris» baspasinan cariq kordi. Onin tusavkeseri Ulttiq kitaphanada madeniyettanuvshi galim Murat Avezovtin basqaruvinda ziyali qavim men baspasoz okilderinin qatisuvimen oz dengeyinde otkizildi. Osigan at salisqan bukil azamattarga qarizdarmin. Budan basqa qazaqstandiq galimdar da Shoqay zerttevlerin calgastiruvda.
«Mustafa» fiyl’mi haqinda
Qazaqstanda Mustafa Shoqayga qatisti istelip catqan sharalardin en kornektisi de aserlisi qazir «Qazaqfiyl’m» tarapinan tusirilip catqan kiyno ekeni davsiz. Ol Satibaldi Narimbetov cane Sergey Azimovtin qos reciysserliginda tusirilip catir. Fiyl’mge biz de aralasip kettik. 2003 cili qarasha ayinda, Istambulga «Qazaqfiyl’mnen» ush qonaq keldi. Olar Satibaldi Narimbetov, Akim Taraziy cane Irimbek Alpiyev edi.
Olar keluv maqsattarinin Qazaqstan Preziydenti Nursultan Nazarbayevtin qoldavimen Shoqay turali bir fiyl’m tusiruv ekenin cane bul turali menin oylarimdi biluv ekenin aytti. Sonda Shoqay turali «Qazaqfiyl’mnin» coba casap catqanin bilip qatti quvandim. Bul qazaq halqinin bir tuvar perzentin tuvgan halqimen alem haliqtarina tanistiruvdin birden-bir tiyimdi coli edi.
Sonimen olarga qolimdagi Shoqay turali ar turli materiyaldar men ali basilmagan qazaqsha qolcazbasinin bir nusqasin quvana otirip berdim. Keyin olar menin zerttevimnin qazirge deyingi en toliq zerttev ekenine koz cetkizgenderin, sondiqtan oni oris tiline avdartip sol negizde birneshe adamnin stsenariy cazuvga kiriskenin habarladi.
Keyin 2004 cili celtoqsanda kitabimnin tusavkeserine kelgende, «Qazaqfiyl’m» meni Shoqay fiyl’mine bas kenesshi boluvga usinda da, biz osinav uli cumisti ozimizge abiroy sanap kelisimshartqa qol qoydiq. Sonimen «Mustafa» dep atalatin Shoqay fiyl’mi turali cumistar bastalip ketti.
Rasin aytsam, biz kiynonin avilinan alista curgen canbiz. Sondiqtan, bul fiyl’m qalay boladi degen kudik curekti mazalamadi desek otirik emes. Biraq otken qirkuyek ayinda Astanada Duniyecuzi qazaqtari quriltayina qatisqanda, bizge «Koshpendiler» fiyl’mi korsetilgen uvaqitta, curektegi qobalcuv tubegeyli coyildi. Sonda «Qazaqfiyl’mnin» Shoqay fiyl’min layiqti turde tusire alatinina kozim cetti.
«Koshpendiler» fiyl’mi cayinda
Ariyne, qazirgi tanda «Koshpendiler» fiyl’mi turali turli pikirtalastar tuvindavda. Ol turali eki ushti pikirler aytilip cur. Birevler ote ondi bagalap caqsi dep catsa, endi birevler unatpay 33 miylliyon aqsha celge ketti degendi tilge tiyek etedi. Ol turali naqti baga beruvge ali ertelev. Oytkeni, fiyl’mnin Qazaqstanda curtshiliqqa korsetile bastaganina birer ay gana boldi. Al, fiyl’m ali shetelderdegi korermender nazarina usinilgan coq.
Al, oz ceke basima kelsem, «Koshpendiler» fiyl’mi magan unadi. Ogan cumsalgan aqsha suvga ketti degenge qosilmaymin. ozim Istambulda turamin. Balkim sondiqtan shigar, men fiyl’mdi ceke qazaqtar turgisinan bagalap otirgan coqpin. Eger tek qazaqtar ushin gana tusirilgen fiyl’m dep oylasaq, onda balkim, ogan bolingen 33 miylliyon dollar aqsha isirap boldi devdin bekerge qiysini boluvi mumkin edi.
Al, ol fiyl’mnin bukil duniye cuzi boyinsha korsetiletinin eskersek, onda ol aqsha bosqa ketken coq dep eseptevge boladi. Ol stsenariyi turgisinan da, tusiriluv sheberligi turgisinan da kez kelgen korermen caliqpay koretin sapada bolgan. Bul fiyl’mnin, menin bayqavimsha, ari qazaqtarga, ari sheteldikterge cekelegen mesacdari bar.
Qazaqtarga bul fiyl’m, «qazagim, ulan baytaq cerine koz alartqan dushpan arqashan boladi. Ogan totep berip elindi qorgav tek avizbirliktin arqasinda gana boladi. Eger bolinsen, onda aqtaban shubirindiga qayta ushiravin abden mumkin. Sondiqtan, avizbirlikten ayirilma» degendi eskertip otir.
Al sheteldikterge bolsa bul fiyl’m, «qazaq osinav ulken terriytoriyani qanimen, canimen qorgagan. Ol bir kezde Solceniytsiynnin aytip otkenindey qazaqtin qoyi gana otip ketken cerdi Maskevdin bolip bere salgani emes. Oni qazaqtar san gasirlar qan togip, can berip kozinin qarashiginday qorgap keldi. Budan bilay da qorgaydi. Kerek dese canin da beredi, qanin da togedi. Biraq elin eshkimge eshqashan bermeydi», - degendi aytip otir.
Mine, osi fiyl’mnen shigatin qoritindi. Eger de fiyl’m osi eki mesacdi korermenderine berip otirgan bolsa, bul fiyl’mge 33 miylliyon emes, 330 miylliyon ketse de ozin aqtadi degen soz. Oytkeni, qazaqtin cer asti, cer usti bayliqtari tavelsizdik bolmagannan keyin, qazaq oz cerine iyelik ete almagannan keyin, qazaq halqinin muddesine qizmet etpeydi goy.
Al, bugingi tanda tavelsizdikti saqtav, sonav Abilay han tusindagiday tek nayzanin ushi, bilektin gana kushimen bolip otirgan coq. Qazirgi tanda buqaraliq aqparat quraldari, kiyno fiyl’mder de eldin muddesine qizmet etetin basti qaruvlar. Sondiqtan, Preziydent Nazarbayevtin sol fiyl’mnin tusiriluvine korsetken qoldavinin koregendikpen casalganin ayta alamiz.
Mine, osinday oylardin ceteginde fiyl’mdi qoritindilap otirganda, esime ameriykandiq musilman kiynoreciysseri Mustafa Aqad keldi. Ol paygambarimizdin Iyslam dinin taratuvi cane uli tulgasin calpaq alemge tanistiruv barisinda 1976 cili «The Messagge» degen fiyl’mdi tusirdi.
Fiyl’m ote tabisti boldi. Bukil alem musilmani, musilman emesi oni cili qabildadi. Turkiyada ol fiyl’m derlik 30 cildan beri qaray cilina birneshe ret qayta-qayta korsetiledi. Fiyl’mnin tabisqa cetkeni sonshaliq, onda bas rolde oynagan ataqti akter Antoniy Kuviyn musilmandiqti qabildadi.
Sondiqtan, «Koshpendilerdin» tabisti ma, emes pe ekenin naqti kesip aytuvga ali erte. Onin cavabin uvaqit korsetedi. Bir cildan keyin calpi alemdik curtshiliq osi fiyl’m turali ne aytadi? Sogan qarayiq. Sonda osi suraqtin cavabi naqti belgili boladi. Al qazirshe menin pikirim bolsa, bul fiyl’m tabisqa cetken. Ogan enbegi singenderge algis aytayiq. Shoqay fiyl’mine keler bolsaq, ol qanday talim-tarbiye beruvge tiyisti.
Meninshe, «Koshpendiler» men «Mustafa» fiyl’mi undesip otir. «Koshpendiler» sonav XVIII gasirda Abilay hannin beynesinde qazaq halqinin tavelsizdik ushin kuresin surettese, «Mustafa» fiyl’mi de XX gasirda kenestik kezende qazaq halqinin tavelsizdik colindagi kuresin Shoqay beynesi arqili surettemek.
Biraq bul kures, buringi gasirlarda bolganday qilish-nayzamen emes, iydeyamen bolgan kures. Bugingi tanda elder arasindagi kures kobinese iydeyaliq kures emes pe? Mustafa Shoqay turali atamekendegisi men sheteldegisi bolip bukil qazaq halqi enbek etuvde. Munday uli tulgalardi tanip biluv cane ozgelerge tanistiruv, murasina iyelik etuv eldiktin de, avizbirliktin de, egemendiktin de kepili.
P. S. Bul maqala, Dala men Qala gazetinin 13 Qantar 2006 kungi saninda jariyalandi.
Qaraniz:
http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=896
Frantsiyada
Qazaq halqinin birtuvar memleket cane qogam qayratkeri, turki duniyesinin bedeldi perzenti Mustafa Shoqaydin tuvgan kunine baylanisti 7 qantarda (eski kuntizbe boyinsha, 25 celtoqsan kuni) Pariyc qazaqtari eske aldi. Eske aluv rasimi Mustafa Shoqaydin 1923-1941 cildari turgan Pariycdin Nocan Sur Marn qalashiginda songi turgan uyinin koshesine ornatilgan eskertkish taqtanin aldinda otkizildi.
Bul rasimge Frantsiyadagi qazaq madeniyeti cane alevmettik intimaqtastiq qogami murindiq boldi. Ogan Qazaqstannin Frantsiyadagi elshisinin orinbasari cane konsuvl Meliys Torekeldi mirza, Nocan Sur Marn qalashigi macilisinin depuvtati cane muracaydin diyrektori Metr Alen, qazaq qogami bastiginin orinbasari Yashar Dinsh, qogam hatshisi Abduvsamet Altay, qogamnin madeniyet cane din boliminin mengeruvshisi UVahap Turkoz qatisti.
Sonday-aq, ogan qogamnin saz ben biyden cavapti qizmetkeri Gulcan Bircan men shakirtteri de ules qosti. Eske aluv rasiminde Nocan Sur Marn qalashiginin depuvtati Metr Alen Shoqay turali soz soyledi. Qonaqtar eskertkishke gul shoqtarin qoydi. Soytip Frantsiyadagi qazaqtar, elinin tavelsizdigi, atamekeninin azattigi ushin kuresip tuvgan cerinen mindagan shaqirim shalgayda koz cumgan Shoqayga aldindagi mindetterin atqardi.
Bul arada ayta ketetin bir cayt, Frantsiya qazaqtari muni urdiske aynaldirgan. Olar cil sayin 25 celtoqsanda osi rasimdi qalt cibermey otkizuvde. Kornekti qayratker Mustafa Shoqaydi Pariycde eske alip curgen azamattarimizga min da bir algis.
Frantsiyadagi qazaq qogami men Nocan Sur Marn qalashiginin akimshiligi kelesi cili Shoqaydin tuvgan kunine oray arnayi shara otkizuv ushin kelisim casasti. Mine, Mustafa Shoqay turali Frantsiyadagi qandastarimiz osilaysha cumis istep catir.
Turkiyada
Osindagi tuvgandar da shama-sharqinsha qazaq halqinin uli perzentin Turkiyada tanistiruv barisinda cumis istep catir. 2002 cili ozimnin biraz cildan beri zerttep curgen Mustafa Shoqay turasindagi monografiyam Istambulda «Turkistan calini» degen atpen cariq kordi. Ortaligi Ankarada bolgan «Turik oshaqtari» atindagi madeniyet ortaligi bul kitapti turik castarinin oquvga tiyisti 100 kitaptiq tizimine qosip otir.
Tayav arada Mustafa Shoqayga arnap turik tilinde iynternet saytin ashuv da cosparlanip otir. Budan basqa, ar cerde tabila bermeytin «Yash Turkistan» curnalin 116 sandiq toliq ciynagina kez kelgen zerttevshi qol cetkizuvi ushin bir komp’yuvterlik bagdarlama casavdi da basshiliqqa alip otirmiz. Mine, bular Turkiya cumhriyatinda Mustafa Shoqayga qatisti istelip catqan sharalar.
Qazaqstanda
Al bul turgida qara shaniraq Qazaqstanda qanday sharalar qolga alindi desek, munda da qiruvar cumistar istelip catir. Bizdin Turkiyada cariq korgen enbegimiz qazaqshaga avdarilip, 2004 cili celtoqsan ayinda Almatida «Aris» baspasinan cariq kordi. Onin tusavkeseri Ulttiq kitaphanada madeniyettanuvshi galim Murat Avezovtin basqaruvinda ziyali qavim men baspasoz okilderinin qatisuvimen oz dengeyinde otkizildi. Osigan at salisqan bukil azamattarga qarizdarmin. Budan basqa qazaqstandiq galimdar da Shoqay zerttevlerin calgastiruvda.
«Mustafa» fiyl’mi haqinda
Qazaqstanda Mustafa Shoqayga qatisti istelip catqan sharalardin en kornektisi de aserlisi qazir «Qazaqfiyl’m» tarapinan tusirilip catqan kiyno ekeni davsiz. Ol Satibaldi Narimbetov cane Sergey Azimovtin qos reciysserliginda tusirilip catir. Fiyl’mge biz de aralasip kettik. 2003 cili qarasha ayinda, Istambulga «Qazaqfiyl’mnen» ush qonaq keldi. Olar Satibaldi Narimbetov, Akim Taraziy cane Irimbek Alpiyev edi.
Olar keluv maqsattarinin Qazaqstan Preziydenti Nursultan Nazarbayevtin qoldavimen Shoqay turali bir fiyl’m tusiruv ekenin cane bul turali menin oylarimdi biluv ekenin aytti. Sonda Shoqay turali «Qazaqfiyl’mnin» coba casap catqanin bilip qatti quvandim. Bul qazaq halqinin bir tuvar perzentin tuvgan halqimen alem haliqtarina tanistiruvdin birden-bir tiyimdi coli edi.
Sonimen olarga qolimdagi Shoqay turali ar turli materiyaldar men ali basilmagan qazaqsha qolcazbasinin bir nusqasin quvana otirip berdim. Keyin olar menin zerttevimnin qazirge deyingi en toliq zerttev ekenine koz cetkizgenderin, sondiqtan oni oris tiline avdartip sol negizde birneshe adamnin stsenariy cazuvga kiriskenin habarladi.
Keyin 2004 cili celtoqsanda kitabimnin tusavkeserine kelgende, «Qazaqfiyl’m» meni Shoqay fiyl’mine bas kenesshi boluvga usinda da, biz osinav uli cumisti ozimizge abiroy sanap kelisimshartqa qol qoydiq. Sonimen «Mustafa» dep atalatin Shoqay fiyl’mi turali cumistar bastalip ketti.
Rasin aytsam, biz kiynonin avilinan alista curgen canbiz. Sondiqtan, bul fiyl’m qalay boladi degen kudik curekti mazalamadi desek otirik emes. Biraq otken qirkuyek ayinda Astanada Duniyecuzi qazaqtari quriltayina qatisqanda, bizge «Koshpendiler» fiyl’mi korsetilgen uvaqitta, curektegi qobalcuv tubegeyli coyildi. Sonda «Qazaqfiyl’mnin» Shoqay fiyl’min layiqti turde tusire alatinina kozim cetti.
«Koshpendiler» fiyl’mi cayinda
Ariyne, qazirgi tanda «Koshpendiler» fiyl’mi turali turli pikirtalastar tuvindavda. Ol turali eki ushti pikirler aytilip cur. Birevler ote ondi bagalap caqsi dep catsa, endi birevler unatpay 33 miylliyon aqsha celge ketti degendi tilge tiyek etedi. Ol turali naqti baga beruvge ali ertelev. Oytkeni, fiyl’mnin Qazaqstanda curtshiliqqa korsetile bastaganina birer ay gana boldi. Al, fiyl’m ali shetelderdegi korermender nazarina usinilgan coq.
Al, oz ceke basima kelsem, «Koshpendiler» fiyl’mi magan unadi. Ogan cumsalgan aqsha suvga ketti degenge qosilmaymin. ozim Istambulda turamin. Balkim sondiqtan shigar, men fiyl’mdi ceke qazaqtar turgisinan bagalap otirgan coqpin. Eger tek qazaqtar ushin gana tusirilgen fiyl’m dep oylasaq, onda balkim, ogan bolingen 33 miylliyon dollar aqsha isirap boldi devdin bekerge qiysini boluvi mumkin edi.
Al, ol fiyl’mnin bukil duniye cuzi boyinsha korsetiletinin eskersek, onda ol aqsha bosqa ketken coq dep eseptevge boladi. Ol stsenariyi turgisinan da, tusiriluv sheberligi turgisinan da kez kelgen korermen caliqpay koretin sapada bolgan. Bul fiyl’mnin, menin bayqavimsha, ari qazaqtarga, ari sheteldikterge cekelegen mesacdari bar.
Qazaqtarga bul fiyl’m, «qazagim, ulan baytaq cerine koz alartqan dushpan arqashan boladi. Ogan totep berip elindi qorgav tek avizbirliktin arqasinda gana boladi. Eger bolinsen, onda aqtaban shubirindiga qayta ushiravin abden mumkin. Sondiqtan, avizbirlikten ayirilma» degendi eskertip otir.
Al sheteldikterge bolsa bul fiyl’m, «qazaq osinav ulken terriytoriyani qanimen, canimen qorgagan. Ol bir kezde Solceniytsiynnin aytip otkenindey qazaqtin qoyi gana otip ketken cerdi Maskevdin bolip bere salgani emes. Oni qazaqtar san gasirlar qan togip, can berip kozinin qarashiginday qorgap keldi. Budan bilay da qorgaydi. Kerek dese canin da beredi, qanin da togedi. Biraq elin eshkimge eshqashan bermeydi», - degendi aytip otir.
Mine, osi fiyl’mnen shigatin qoritindi. Eger de fiyl’m osi eki mesacdi korermenderine berip otirgan bolsa, bul fiyl’mge 33 miylliyon emes, 330 miylliyon ketse de ozin aqtadi degen soz. Oytkeni, qazaqtin cer asti, cer usti bayliqtari tavelsizdik bolmagannan keyin, qazaq oz cerine iyelik ete almagannan keyin, qazaq halqinin muddesine qizmet etpeydi goy.
Al, bugingi tanda tavelsizdikti saqtav, sonav Abilay han tusindagiday tek nayzanin ushi, bilektin gana kushimen bolip otirgan coq. Qazirgi tanda buqaraliq aqparat quraldari, kiyno fiyl’mder de eldin muddesine qizmet etetin basti qaruvlar. Sondiqtan, Preziydent Nazarbayevtin sol fiyl’mnin tusiriluvine korsetken qoldavinin koregendikpen casalganin ayta alamiz.
Mine, osinday oylardin ceteginde fiyl’mdi qoritindilap otirganda, esime ameriykandiq musilman kiynoreciysseri Mustafa Aqad keldi. Ol paygambarimizdin Iyslam dinin taratuvi cane uli tulgasin calpaq alemge tanistiruv barisinda 1976 cili «The Messagge» degen fiyl’mdi tusirdi.
Fiyl’m ote tabisti boldi. Bukil alem musilmani, musilman emesi oni cili qabildadi. Turkiyada ol fiyl’m derlik 30 cildan beri qaray cilina birneshe ret qayta-qayta korsetiledi. Fiyl’mnin tabisqa cetkeni sonshaliq, onda bas rolde oynagan ataqti akter Antoniy Kuviyn musilmandiqti qabildadi.
Sondiqtan, «Koshpendilerdin» tabisti ma, emes pe ekenin naqti kesip aytuvga ali erte. Onin cavabin uvaqit korsetedi. Bir cildan keyin calpi alemdik curtshiliq osi fiyl’m turali ne aytadi? Sogan qarayiq. Sonda osi suraqtin cavabi naqti belgili boladi. Al qazirshe menin pikirim bolsa, bul fiyl’m tabisqa cetken. Ogan enbegi singenderge algis aytayiq. Shoqay fiyl’mine keler bolsaq, ol qanday talim-tarbiye beruvge tiyisti.
Meninshe, «Koshpendiler» men «Mustafa» fiyl’mi undesip otir. «Koshpendiler» sonav XVIII gasirda Abilay hannin beynesinde qazaq halqinin tavelsizdik ushin kuresin surettese, «Mustafa» fiyl’mi de XX gasirda kenestik kezende qazaq halqinin tavelsizdik colindagi kuresin Shoqay beynesi arqili surettemek.
Biraq bul kures, buringi gasirlarda bolganday qilish-nayzamen emes, iydeyamen bolgan kures. Bugingi tanda elder arasindagi kures kobinese iydeyaliq kures emes pe? Mustafa Shoqay turali atamekendegisi men sheteldegisi bolip bukil qazaq halqi enbek etuvde. Munday uli tulgalardi tanip biluv cane ozgelerge tanistiruv, murasina iyelik etuv eldiktin de, avizbirliktin de, egemendiktin de kepili.
P. S. Bul maqala, Dala men Qala gazetinin 13 Qantar 2006 kungi saninda jariyalandi.
Qaraniz:
http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=896
posted by Abdulvahap Kara | 3:29 PM
0 Comments:
Post a Comment
<< Home